Sint-Jans Molenbeek is veiliger dan vijf jaar geleden, hoe komt dat?
De criminaliteitscijfers in Molenbeek dalen al jaren. Nadat Jan Jambon eind 2015 het federale Kanaalplan aangekondigde, kwamen in 2016 de eerste goede resultaten. Maar liggen die resultaten wel in direct verband met het Kanaalplan, of is de oorzaak eerder de verbeterde werking van sociale projecten in Molenbeek?
2015 was een kanteljaar voor de gemeente Sint-Jans Molenbeek. Ayoub El-Khazzani, de dader achter de mislukte aanslag op de Thalys richting Parijs, was van het metrostation Ossegem in Molenbeek vertrokken. De aanslagen in Parijs (op de concertzaal Bataclan en het Stade de France red.), de ontmaskerde terreurcel in Verviers en de aanslag op het Joods Museum in Brussel hadden allemaal nadrukkelijke linken met de Brusselse gemeente.
Eind 2015 groeit dan ook het besef dat gecoördineerde actie in Molenbeek nodig is om zowel de radicalisering van moslimjongeren als de hoge criminaliteitscijfers tegen te gaan. Dat besef mondde uit in het Kanaalplan. Met de woorden ‘Ik ga Molenbeek opkuisen’, stelt Jan Jambon dat plan in maart 2016 voor. Het omsluit een hele reeks maatregelen van de federale overheid die sterk wil inzetten op veiligheid en controle.
Politionele werking
Concreet betekent het Kanaalplan strenger toezicht op illegale huisvesting, criminele vzw’s, en er zijn meer agenten beschikbaar voor de verschillende gemeentes. Ook streven de lokale en federale politie-eenheden naar een sterkere informatie-uitwisseling tussen hen en bijvoorbeeld het OCAD (Orgaan voor de Coördinatie en de Analyse van de Dreiging red.). Op die manier hopen ze terreurverdachten gerichter te kunnen controleren.
In het plan is dus een grote rol weggelegd voor de politie. Caroline Vervaet, woordvoerster van de politiezone Brussel-West, zag de politionele proactiviteit van haar korps in de afgelopen vijf jaar stijgen met maar liefst 60%. ‘Dat gaat dan over misdrijven, valse documenten, inschrijvingen van mensen, inbreuken op de vreemdelingenwet. Hoe harder en meer dat we daarop controleren, hoe meer dat we die vaststellingen doen’, vertelt Vervaet.
Het politionele optreden heeft ook nadelen. Uit onderzoek is al langer bekend dat op lokaal niveau een preventieve aanpak beter resultaten oplevert dan een repressieve variant met groot machtsvertoon. Bovendien schaadt dit machtsvertoon de relatie tussen de politie en de burger. ‘We zagen in 2016 wel een knikje in onze verstandhouding met de bevolking verschijnen’, merkt Vervaet op.
De resultaten
In 2018 volgde een eerste evaluatie van het plan. De resultaten tonen aan dat de criminaliteit met 11% daalde in 2017, en ook op het vlak van deradicalisering zijn de cijfers bemoedigend. Volgens de inwoners van Molenbeek zelf is hun gemeente leefbaarder. ‘Vroeger was er veel kleine criminaliteit, maar nu is dat sterk verbeterd. Vijf jaar geleden kon ik ’s avonds de deur niet uit met een gerust hart. Nu stap ik zonder zorgen om middernacht nog naar huis’, vertelt Latifa Chakrouni, een lokale bruidsjurkenhandelaar.
Het Kanaalplan zelf kan ook goede cijfers voorleggen: 11.000 gecontroleerde woningen, waarvan bij 1539 inbreuken werden vastgesteld. 1600 verenigingen zijn onderzocht op criminele activiteiten. Daar is bijna de helft al van ontbonden of in verdenking gesteld. Toen hij de cijfers bekend maakte gaf minister Jambon al aan dat dat door toedoen van zijn Kanaalplan was. De vraag is of die succesweergave accuraat is.
Een succesverhaal?
Assita Kanko, huidig Europarlementslid, gaf in 2018 aan dat streng conservatieve en radicaalislamitische propaganda nog altijd door de mazen van het net glippen. Ook Johan Leman, voorzitter van het Molenbeekse buurthuis Foyer vzw en voormalig directeur van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding, maakte melding van de blinde vlekken in het Kanaalplan. Volgens hem moeten de Belgische media en minister Jambon relativeren wat de reële impact ervan was.
‘Het federale Kanaalplan zal ongetwijfeld zijn effect gehad hebben, maar ruim onvoldoende. Het werd grootschaliger voorgesteld dan het effectief is, ook in de media’, aldus Leman. Concreet geeft hij het voorbeeld van de beloofde extra agenten in de politiezone Brussel-West, waartoe Molenbeek behoort. Van de vooropgestelde 200 werden er in de praktijk minder dan de helft beschikbaar gesteld door de federale politie.
Leman merkt ook op dat het aandeel van lokale vzw’s in de strijd tegen radicalisering en criminaliteit onder de mat wordt geschoven. ‘Wat zeker gespeeld heeft, is dat het vzw-netwerk, waaronder Foyer, alerter is geworden. We werken meer samen en we reageren vlotter op signalen uit de wijk’, zegt Leman.
Zo toont onderzoek aan dat jihadisme vooral leeft op sociale media, en dat apps zoals Facebook en Instagram een katalysator voor radicale propaganda vormen. Daarom heeft Foyer vzw bijvoorbeeld ingezet op didactische programma’s voor jongeren over hoe ze kritisch moeten omgaan met informatie op die media, iets wat het Kanaalplan niet aanpakt.
‘Wat vzw’s, zoals de onze, bij die jongeren aanbrengen, is dat er een toekomst bestaat door uit de criminaliteit te blijven. Er zijn genoeg andere mogelijkheden, en dat gaat ze ook een beter leven bieden, familiaal en beroepsmatig. Beter dan wanneer je je altijd moet verbergen voor wie dan ook’, aldus Johan Leman.
Toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon sprak voor zijn beurt toen hij in 2017 de dalende criminaliteitscijfers eenduidig toeschreef aan zijn Kanaalplan. Er moet rekening gehouden worden met de positieve werking van lokale vzw’s en de maatschappelijke functie die zij uitvoeren. Het is ook geen slechte zaak om geduld in achting te nemen, alvorens men het Kanaalplan gaat propageren als het middel tegen radicalisering en criminaliteit.