Na jaren van oorlog en etnische zuiveringen, en nog veel meer jaren van wederopbouw, zoekt het gros van de landen uit het voormalige Joegoslavië toenadering tot de Europese Unie. Uiteindelijk hopen ze op een toetreding, om zo te kunnen proeven van alle voordelen van Europa’s interne markt. Maar hoe kijkt Europa naar die toenadering, en willen ze de Balkan überhaupt in hun club opnemen?
Zes landen uit het voormalige Joegoslavië staan te trappelen om de Europese Unie binnen te mogen. Montenegro, Servië, Albanië en Noord-Macedonië zijn al begonnen aan hun toetredingsprocedure of staan op het punt te beginnen. Bosnië-Herzegovina en Kosovo hebben echter nog heel wat voorbereidend werk voor de boeg voor ze in aanmerking komen, maar ook daar leeft de wil om zich officieel bij het grote Europa te voegen. Het is echter de vraag of die laatste dat wel ziet zitten.
“Als de Europese Unie wil uitbreiden, moet dat door alle lidstaten unaniem goedgekeurd worden. Er zijn verschillende van de huidige lidstaten, eigenlijk de grote meerderheid, die wel wat vraagtekens en twijfels bij hebben bij de toetreding van die zes landen uit de Westelijke Balkan”, zegt politicoloog Hendrik Vos. Hij is professor aan de Universiteit Gent en specialiseert zich in Europese politiek, naast een job als directeur van het Centrum voor EU-studies.
Wie gaat dat betalen?
Het probleem van de toetreding van de zes Balkanlanden is zowel financieel als politiek van aard. “Wanneer die landen tot de EU toetreden, gaan ze subsidies krijgen die dan niet naar de huidige 27 lidstaten zullen gaan. Die subsidies zullen ook ergens gefinancierd moeten worden, dus dat gaat wat kosten”, aldus Vos.
“Daarbovenop wordt de besluitvorming complexer”, gaat Vos verder. “Het maakt veel uit of je met 27 of met 33 landen moet regeren, het zou alsmaar lastiger worden. De slagkracht van de EU zal dus daaronder lijden.” Deze twee problemen houden heel wat lidstaten tegen hun goedkeuring te geven voor een eventuele toetreding van de Westelijke Balkanlanden.
Bij alle huidige lidstaten heerst ook de vrees dat de kersverse leden ook hun onderlinge verdeeldheid zullen meebrengen naar Brussel. “Het is een turbulente regio, qua geschiedenis, maar waar ook nu nog enkele conflicten sluimeren. De vrees is er dat die geïmporteerd zullen worden. Vandaar ook de vraag vanuit de EU op de stabiliteit te laten terugkeren, en dan kunnen we misschien verder praten over toetreding” legt Vos uit.
Gegeerd gebied
Spreekt er dan niets in het voordeel van deze zes kandidaat-lidstaten? Jazeker, namelijk het feit dat zowel Rusland als China ook al hun oog lieten vallen op de regio. Daarom zoekt de Europese Unie wel degelijk toenadering, maar eerder om geopolitieke redenen. Vos: “Er mag binnen de Europese Unie dan wel weinig appetijt zijn om snel uit te breiden en die landen erbij te nemen. Maar tegelijk beseft men wel dat het geen goed idee zou zijn als die landen helemaal in de greep van Rusland of China terechtkomen.” Met andere woorden zijn de Westelijke Balkanlanden de speelbal van grote mogendheden in hun geopolitiek schaakspel.
Het is dus een lastige evenwichtsoefening voor de Europese Unie om die landen nog niet te laten toetreden – door een te grote weerstand binnen de EU – maar ze ook niet te verliezen aan tegenspelers op het internationale toneel, zijnde Rusland en China. “Als echte toetreding nog geen optie is, moeten we misschien wel tussenoplossingen verzinnen”, bemerkt Vos. “Dat wil zeggen: toch proberen om iets meer actief te blijven in de regio, financieel wat meer te steunen, of in een tussenfase hen bijvoorbeeld al toegang geven tot onze interne markt. Die externe druk zorgt wel voor een scherpere alertheid binnen de Europese Unie.”
Russisch vakantieparadijs
Vos geeft toe dat de zes kandidaat-lidstaten niet exact stabiel zijn. Zo onderhoudt Servië, dat samen met Montenegro al het verst gevorderd is in het toetredingsproces, nog steeds zeer goede relaties met Rusland, worstelt het met binnenlandse welvaartsproblemen en heeft het de kwestie-Kosovo nog altijd niet uitgeklaard, ondanks grote druk vanuit Brussel.
De slechtste leerlingen van de klas zijn Bosnië-Herzegovina en Kosovo. Die eerste heeft zijn binnenlandse politiek nooit op orde gekregen na de verwoestende Balkanoorlog begin jaren negentig, terwijl die laatste pas in 2008 haar onafhankelijkheid uitriep, en sindsdien slecht door helft van de internationale gemeenschap erkend wordt, maar bijvoorbeeld niet door EU-lidstaten Spanje en Griekenland.
Ook andere landen uit het voormalige Joegoslavië dragen nog de gevolgen van de eeuwenlange tumultueuze situatie in de regio. Zo is Noord-Macedonië een van de armste Europese landen (net voor Bosnië-Herzegovina, red.) op vlak van bruto binnenlands product, en kampt het met een grote interne etnische verdeeldheid. Ook Montenegro heeft moeite met de nodige aanpassingen die het moet doorvoeren op vlak van justitie, vrijheid en de grondrechten van haar burgers. Daarnaast krijgt het haar reputatie van ‘Russisch vakantieparadijs’ maar moeilijk van zich afgeschud.
Perspectief
Alles bij elkaar zit een toetreding van de zes Westelijke Balkanlanden er niet direct in. “De omringende landen in de regio opperden 2025 als deadline voor de toetreding van Servië en Montenegro, die al het verst zitten in het toetredingsproces, om een beetje publieke druk te zetten op de EU, maar dat gaat zeker niet gebeuren. Dat is gewoon niet realistisch”, zegt Vos resoluut. Op de Europese top van zes oktober 2021 in Slovenië beslisten de regeringsleiders om geen datum te prikken, waardoor het perspectief van deze Balkanlanden alsmaar troebeler wordt.
Er is dus voorlopig nog te veel weerstand binnen de Europese Unie vooraleer de zes Balkanlanden kunnen toetreden. Zo vrezen beleidsmakers voor de moeilijkere besluitvorming en financiële last, en zijn ze overtuigd dat de landen nog te onstabiel zijn om een bijdrage te kunnen leveren. Maar ook Rusland en China azen op de regio, dus probeert Europe alsnog toenadering te zoeken. Maar een effectieve toetreding zal niet voor morgen zijn.