Van geïmproviseerde kobaltmijnen in Congo tot mensonterende sweatshops in Azië: over de hele wereld maakt de technologiesector slachtoffers. Maar wat zeggen grote technologiereuzen zoals Apple, Microsoft, Tesla, en dergelijke daar nu zelf van, en hebben ze wel de mogelijkheid om hun eigen productieketen om te gooien?
Van tijd tot tijd bezwijken grote technologiereuzen die gebruikmaken van lithium-ion batterijen en sweatshops in Azië aan de publieke druk over de werkomstandigheden bij hun onderaannemers. Zo zei autobouwer Tesla al toe om een ander soort batterijen te gebruiken, zonder kobalt. Dat deed het bedrijf in 2020 op ‘Battery Day’ een door Tesla zelf georganiseerd event om de nieuwste ontwikkelijken in de batterijwereld te promoten. Er bestaat wel enige twijfel over die verklaring. Na een onderzoek van Amnesty International besloot Apple niet meer te werken met kobalt dat met ‘met de hand gemijnd was’. Nadat de media-aandacht echter uitstierf, kwam de praktijk toch weer op gang. Het Chinese Zhejiang Huayou, een mijnbedrijf dat vooral in Congo actief is en berucht is voor haar onmenselijke werkomstandigheden, bleef de leverancier voor Apple.
Wetgeving
In 2019 sleepte het mensenrechtencollectief IRA (International Rights Advocates, red.) Apple, Google (Alphabet), Dell, Microsoft en Tesla voor de rechter voor de kinderarbeid in de Congolese mijnen. Ze verklaarden dat “deze jongens onder omstandigheden uit het stenen tijdperk werken, voor een schamel loon en met een enorm persoonlijk risico, om kobalt te leveren.”
Ook Oxfam zoekt verantwoording bij grote multinationals, door de zorgplichtwet. Dat wetsvoorstel bestaat uit twee delen, namelijk de zorgvuldigheidsplicht, die stelt dat bedrijven zelf moeten controleren of er mensenrechtenschendingen zijn in hun eigen keten, en als ze die vinden die uiteraard rechtzetten. Aan de andere kant is er ook de herstelplicht, wat inhoudt dat bedrijven niet alleen het herstel van die schendingen uitvoeren, maar dat ook de slachtoffers gerechtelijke stappen kunnen ondernemen. Zo worden bedrijven ook juridisch aansprakelijk voor hun slechte impact.
Uiteraard op de hoogte
“Hoewel grote technologiebedrijven zich vaak verschuilen achter hun complexe aanvoerketens en die bovendien niet gewillig openbaar maken, weten ze goed genoeg wat er plaatsvindt.” Dat zegt Jonathan Matthysen, Oxfam-medewerker die zich toelegt op deze aansprakelijkheidsdossiers. “Je hoeft zelfs geen topmedewerker te zijn om te weten welke praktijken zich voordoen in de productieketen.”
Is er wel interesse vanuit die technologiereuzen om die mensonterende toestanden aan te pakken? “Er ligt heel veel macht bij het bedrijf zelf”, vertelt Matthysen, “maar ook zij moeten luisteren naar hun aandeelhouders, en die stellen winst voorop.” Het bedrijf moet daar uit eigen belang aan beantwoorden, soms ten koste van werkomstandigheden in afgelegen gebieden. “Grote technologiereuzen zoals Apple en Microsoft zijn eigenlijk ook de slaaf van de kapitalistische maatschappij en de honger naar winst.”
“Ik blijf wel uitgaan van het goede van de mens. Niemand wil dat er kinderarbeid bestaat. Maar soms zijn managers nu eenmaal gebonden aan hun winstmarges, of hebben ze zelfs niet door dat ze er iets aan kunnen veranderen. Ook het idee: “Als wij het niet doen en iemand anders wel, gaan wij kopje onder”, speelt mee in de psyche van zo’n topman of -vrouw.
Toekomstplan
Volgens Matthysen is het echter geen uitzichtloze situatie, maar moet het systeem veranderen. Zo wijst hij op de invloed die nieuwe experimentele bedrijven kunnen hebben op de grote technologiereuzen door mens en planeet als eerste doel te stellen. Daarnaast geeft hij ook coöperatieven (bedrijven die bestuurd wordt door meerdere samenwerkende leden, die de eventuele winst delen, red.) een kans, omdat die niet afhangen van de wil van aandeelhouders.
“Maar in de eerste plaats is het aan die grote technologiereuzen om positieve veranderingen niet in de weg te staan”, aldus Matthysen. “We moeten evolueren naar een human economy. Dat betekent wel dat prijzen voor u en mij, de consument, zullen stijgen. Maar ik denk dat een daling in consumptie nog niet zo slecht is voor het westen.”
Wij vroegen Microsoft om een reactie. Laurent Norridge, Service Business Group Lead bij Microsoft Belgium, stond ons te woord. “Uiteraard zijn we op de hoogte van de arbeidsomstandigheden bij bepaalde productieprocessen in sommige landen. Ook proberen we er iets aan te doen. We voeren audits uit op elke locatie die betrokken is in de ontwikkeling van onze producten. We controleren de locatie, de veiligheid en de werkomstandigheden. Toch is daarmee niet alles opgelost. Een audit is een momentopname. Wanneer je alles gecheckt hebt, vertrek je en heb je geen controle meer. Op die manier glippen locaties door de mazen van het net.”
De zorgplichtwet waar Oxfam op hamert, vindt Norridge een goed idee. Al is hij ook van oordeel dat Microsoft de regels op dit moment naleeft. “Wanneer we nieuwe producten ontwerpen, doen we dat volgens de juiste normen. Zowel op vlak van arbeidsomstandigheden als op vlak van milieuvriendelijke onderdelen. Want ook dat laatste valt niet te onderschatten. Veel onderdelen voor technologische producten zijn gevaarlijk om mee te werken. Wij zorgen ervoor dat onze werknemers aan de slag kunnen met de best mogelijke componenten. Dat resulteert wel in een hogere prijs voor de consument.”
Het primaire doel van een bedrijf is winst maken. Bij technologiereuzen gaat dat vaak ten koste van erbarmelijke arbeidsomstandigheden. Door sporadische bedrijfscontroles ontsnappen veel ondernemingen. Middenveldorganisatie Oxfam wil met een zorgplichtwet daar verandering in te brengen. Al zullen de consumenten daar het medeslachtoffer van zijn. Uw technologisch apparaat zal alleen maar duurder worden.