American football is een fysiek zware en gevaarlijke contactsport. De helft van de spelers in de NFL, de Amerikaanse koningsklasse van de sport, blesseert zich elk jaar (ongeveer 800 red.). Bijna 200 blessures zijn hersenschuddingen. Hoe groot is het probleem van hersenletsels en helpen de robuuste helmen daar werkelijk tegen?
In American football staan twee teams lijnrecht tegenover elkaar. Het ene team moet een eivormige bal zo ver mogelijk vooruit zien te krijgen, terwijl de andere ploeg dat probeert te verhinderen. Hoe verder je raakt, hoe meer punten je scoort. Verhinderen doet een team door de bal af te nemen, of de speler met de bal tegen te houden, op alle mogelijke manieren.
De structuur van het spel heeft als gevolg dat het er gewelddadig aan toegaat op het veld. Vooral het ‘lijnrechte’ aspect zorgt ervoor dat spelers frontaal met elkaar botsen, om de ander uit de weg te ruimen. Combineer dat met de nodige adrenaline en zenuwen en experten leggen snel de link met hersenschuddingen.
Mike Webster
In 2012 en 2013 kwam de National Football League (NFL) in het oog van de storm terecht, nadat bekend raakte wat veelvuldige hersenschuddingen als gevolg kunnen hebben op latere leeftijd. Tot daarvoor deed het competitiebestuur lacherig over de opgelopen hersenschade tijdens de wedstrijden en trainingen. “Spelers moeten een dagje rusten, hersenschuddingen zijn vooral voor de media een probleem”, liet de toenmalige topman van de NFL Paul Tagliabue optekenen in 1994.
Maar die gevolgen waren aanzienlijk erger dan gedacht. Dat bleek na onderzoek van de Nigeriaanse neurochirurg dr. Omalu. Hij vond in 2002 in het brein van Mike ‘Iron Mike’ Webster – zeventien jaar lang speler in de NFL – de ziekte CTE, of chronische traumatische encefalopathie. Concreet zijn dat deeltjes tau-eiwit die onder normale omstandigheden de hersenen repareren. Maar frequente klappen en dus veel schade wordt het eiwit overijverig en begint het hersencellen te verstikken. De hersenen vernietigen dus zichzelf. De effecten beginnen zich te manifesteren op latere leeftijd.
Mike Webster stierf op zijn vijftigste. In zijn laatste jaren zat hij financieel aan de grond, kampte met emotiestoornissen, driftbuien, verslavingen en had een vorm van alzheimer. Ook zijn motoriek hinkte achterop. De verstikkende eiwitdeeltjes veroorzaakten zijn labiliteit, maar ook een onbekend gevolg van hersenschuddingen droeg bij aan zijn toestand.
Uitgerekte hersenen
Als de hersenen een zware klap te verduren krijgen, botsen ze tegen de hersenpan. Dat zorgt onder andere voor duizeligheid, trillen en flauwvallen. Allemaal aspecten die zich op de buitenste rand van de hersenen bevinden. Maar ook de verbinding tussen de twee hersenhelften staat bij zo een klap onder flinke druk. In die koppeling bevinden zich onder andere de hypothalamus en de amygdala, hersendelen die instaan voor emotiecontrole en het geheugen. Door constante klappen over een lange periode, rekken die delen dus uit en vermindert dus de werking drastisch. Dat was het geval bij ‘Iron Mike’ Webster, die zijn helm en hoofd geregeld als wapen gebruikte.
Nadat dr. Omalu in 2002 na de dood van Webster zijn bevindingen naar buiten bracht, kwam de lobbymachine van de NFL op dreef. Ze hoonden Omalu weg en bestempelden Webster als een extreem en alleenstaand geval. Pas na tientallen NFL-breinen onderzocht te hebben – allemaal met CTE, labiliteit, en uitgerekte hersenverbindingen – en een mediacampagne van de weduwes schoot de NFL in actie. Door de voorbeeldpositie bij de federatie leidde dat tot globale maatregelen.
Over airbags en navels
Ten eerste paste een gespecialiseerde commissie de regels aan. Die moesten atleten beter beschermen tegen frontale contacten. Op sommige posities mochten spelers elkaar niet meer bij de nek grijpen en het hoofd- en nekgebied niet meer viseren bij een tackle. “We schakelen verplicht over op de veiligere rugbytackle, waarbij de speler enkel contact mag maken onder de navel. Ook mogen we ons hoofd niet meer mee in de strijd gooien, maar moeten we altijd voorzichtig blijven”, merkt Olivier Beck op, trainer van de Americanfootballploeg Izegem Tribes.
Ten tweede paste de commissie de helm aan. Die moest in de eerste plaats schedelbreuken voorkomen, en slaagde grandioos in die opzet. De laatste schedelfractuur uit de NFL dateert al van 2010. Maar hersenschuddingen voorkomen was nooit de prioriteit. Het is dan ook moeilijk om de drijvende hersenen in de schedelpan aan banden te leggen.
De buitenkant van de helm is gemaakt van hard plastic. Binnenin zit een voering van foam, een soort veerkrachtig schuim. Sinds het schandaal uit 2013 zijn daar luchtkussens bijgekomen, die zich perfect laten aanpassen naar de vorm van de schedel. Die ‘airbags’ fixeren de helm zoveel mogelijk. Verdere aanpassingen maken de helm misschien veiliger, maar voorlopig is elke optie tot vernieuwing onpraktisch gebleken bij reëel gebruik.
Op de goede weg
Voorlopig lijkt dat enigszins te werken, in combinatie met de regelveranderingen. Trainer Olivier Beck is er gerust in: “Sinds 2016 hebben we in onze ploeg geen hersenschuddingen meer gehad. Dat komt door de nieuwe regels die we moesten invoeren, maar ook de helm, die een stevige update kreeg. In België is ook beslist dat spelers pas vanaf hun zestiende mogen tackelen. Zo proberen we jonge hersenen te beschermen tegen blijvende schade. We hebben de sport weer veilig gemaakt.”
Door de aanpassingen is de speler beter beschermd, en dat was ook nodig. Sinds 2002 diagnosticeerden artsen als Omalu meer dan 200 Americanfootballspelers met CTE in Amerika. Sommigen daarvan speelden op het middelbare schoolniveau. Velen pleegden zelfmoord. En op het moment dat moeders American football bestempelen als ‘te gevaarlijk’ en hun kinderen verbieden het te spelen, is de sport ten dode opgeschreven.